جایگاه فرامین مقام رهبری در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (با نگاهی تطبیقی به دو کشور مصر و فرانسه)

هیچ دولت و نظامی را در دنیا نمی توان یافت که قوانین مصوب و معتبر در آن جریان داشته و تمام مناسبات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر این اساس شکل گرفته باشند، مگر آنکه سلسله مراتب منابع حقوقی در این کشور شفاف و مجری باشد. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بررسی آن با این رویکرد، مستلزم امعان نظر به یک ویژگی اساسی، یعنی اسلامی بودن ماهیت و روش، در این شکل حاکمیت است. این ویژگی باعث وجود الزاماتی در این نظام حقوقی شده و تغییراتی در نظام سنتی سلسله مراتب منابع حقوقی، که درآن قانون اساسی فراتر از قانون عادی، و قانون عادی بالاتر از قوانین اجرایی است؛ ایجاد کرده است. از یک طرف فقه شیعی، حکم حاکم اسلامی را بالاترین منبع الزام آور در حکومت اسلامی دانسته و اصول متعددی از جمله اصل 4 قانون اساسی، اسلامی بودن قانون را شرط لازم و حتی در برخی موارد شرط کافی برای اجرایی و تایید شدن آن دانسته اند. همچنین اصل 57 قانون اساسی، ولایت مطلقه امر و امامت امت را که برتری بدون قید و شرط فرامین رهبری را به ذهن متبادر می کند، مورد تصریح قرار داده است. از طرف دیگر، برخی اصول حقوقی و قواعد بین المللی بر برتری غیرقابل تردید قانون اساسی تاکید کرده اند. در این میان به نظر می رسد با توجه به اسلامی بودن نظام سیاسی ایران، می توان به طور کلی فرامین رهبری را بالاترین منبع حقوقی در جمهوری اسلامی دانست. ولی نباید این نکته را از نظر دور داشت که هرگاه فرمانی به عنوان اختیاری خاص و تصریح شده، در قانون اساسی به مقام رهبری اعطا شده است، علی الاصول، مقام رهبری در استفاده از این اختیار، باید ضوابط قانون اساسی را رعایت کرده، و فرامین وی در این مقام، به طور کلی پایین تر از قانون اساسی قرار می گیرد، مگر اینکه دلیل و قاعده ای برخلاف این اصل قابل بیان باشد. فرامین روسا در دو کشور مصر و فرانسه ویژگی خاصی را از این لحاظ نسبت به سلسله مراتب سنتی منابع حقوقی سبب نشده است؛ و در هر دو کشور جایگاهی پایین تر از قانون اساسی دارند. کلیدواژه ها: سلسله مراتب قوانین- حقوق اساسی- فرامین رهبری- ولایت مطلقه امر